Star Trek, filosofie en leven na de dood
Leven na de dood. Dit is een onderwerp waar reeds veel over is gezegd en geschreven. Het is een onderwerp waarover de overtuigingen bijzonder uiteenlopend zijn. Meerdere culturen hebben hierover verschillende visies. Niet tegenstaande het onbekende en het feit dat nog niemand echt uit de dood is teruggekeerd is het een onderwerp dat misschien wel het meeste onze ziel raakt. Wat is er gebeurd met al onze dierbaren die ons zijn voorgegaan? Bestaan ze nog? Dan bedoel ik niet alleen in onze herinneringen, maar ook op zichzelf. Wat zal er met ons gebeuren de dag dat we onze ogen sluiten? Zien we onze dierbaren ooit op één of andere manier terug? Zijn onze hartstochten, liefdes, alle grootste gebeurtenissen, werken, kunst, cultuur, en alles wat voor ons betekenis heeft eindig? Komt er een dag dat dit alles tot stof en as zal vergaan? Komt er een dag dat er geen sterveling meer zal zijn dit te aanschouwen of zelfs maar te herinneren? Herinneren wat eens groots en sterk was. Herinneren wat we ooit beschouwden als de kern van onze ziel en bestaan. Een soort Axis Mundi van het leven. Heeft de dood het laatste woord?
Of leven we juist verder zoals vele grote religies ons op één of andere manier verkondigen? Staan we ooit op uit de dood of doven we uit in een soort Nirwana zoals de boeddhisten geloven? Uitdoven na het leven van misschien wel duizenden incarnaties onder verschillende vormen. Incarnaties gaande van stenen, naaktslakken tot ons mensen. Ik richt de blik naar de plekken naast me en aanschouw mooie natuur naast eeuwenoude architecturale gebouwen.
Ik richt de blik omhoog en kijk naar de oneindige sterrenhemel. Welke geheimen schuilen er in deze oneindige sterrenhemel? Is er ander leven verborgen in de buurt van één of andere ster. Zijn er daar natuurwetten waar ons verstand nog nauwelijks het bestaan van kan vermoeden? Wat schuilt er achter de laatste ster? Wat schuilt er achter het laatste melkwegstelsel? Overleeft dit spansel onze hele menselijke beschaving die we in de voorbije millennia zou hartstochtelijk hebben opgebouwd? Ik overpeins het geheel.
LEVEN NA DE DOOD BIJ STAR TREK
Mijn gedachten gaan naar een aflevering van Star Trek die ik jaren geleden bekeek. Een aflevering waarin Data (later bleek het een valse Data te zijn) aan kapitein Picard vroeg wat de dood is. De hierop volgende dialoog getuigt mijn inziens van een enorme diepgaande wijsheid. Het antwoord getuigt van een diep aanvoelen van het hele heelal. Ik geef hier de dialoog weer
(1) Data: “Wat …. is de dood? “
Kapitein Picard: “ Sommige mensen zien het als een onverwoestbare vorm aannemen die nooit verandert. Ze denken dat het hele doel van het universum die vorm behouden is in een aardse tuin die zaligheid zal bieden en genot, een eeuwigheid lang.
Maar er zijn ook mensen die denken dat we tot niets worden. En dat al onze ervaringen en hoop slechts een waanbeeld zijn. “
Data:” Wat gelooft u meneer? “
Kapitein Picard:”Gezien de verwonderlijke complexiteit van de nauwkeurigheid van het universum, de balans van zaken, massa, energie, zwaartekracht, tijd, ruimte geloof ik dat ons bestaan meer moet zijn dan die twee filosofieën. Dat we verder gaan dan euclidische of andere praktische meetsystemen en dat ons bestaan deel uitmaakt van een realiteit buiten wat wij als realiteit zien.”
Dit antwoord kan ons enkel stil en nederig maken. Nog eens kunnen we de blik op de prachtige sterrenhemel richten en alles overpeinzen wat we weten en vooral wat we niet weten.
ONTSTAAN VAN HET UNIVERSUM EN PLANCKEENHEDEN
Hoe ontstond ooit dit heelal? Wellicht een met een oerknal. Wat veroorzaakte echter de oerknal? De oerknal wordt niet omschreven als een knal waarvan de substantie zich begaf in een reeds vooraf bestaande lege ruimte. Neen, ruimte en tijd ontstonden wellicht tezelfdertijd. Is er dan iets buiten deze materie, ruimte en tijd? Iets wat we niet kunnen uitdrukken in termen van ruimte, tijd en de materie die we kennen? Iets wat geen menselijke sterveling zich ooit kan voorstellen.
Zo weten we dat als we ruimte steeds maar blijven verkleinen, we iets krijgen als de plancklengte(1,62.10-35 meter). Dit is een afstandseenheid waarbinnen we niet meer van ruimte kunnen spreken zoals we die kennen in onze wereld. Is alles binnen deze Plancklengte nog wel ruimte? Indien niet wat is het dan wel? We kunnen in alle geval stellen dat de ons bekende vormen van wiskunde hun betekenis verliezen bij afstanden kleiner dan deze plancklengte. Met andere woorden als je berekeningen op deze schaal uitvoert worden de resultaten onzinnig. De ons bekende natuurwetten houden dan op te bestaan. Begrippen zoals voor, achter, naast, boven of onder verliezen elke vorm van betekenis.
Het zelfde telt voor de tijd. Als we dit verkleinen tot de plancktijd (5,3X10−44 seconde) dan wordt alles wat kleiner is dan dit moment iets wat zich anders gedraagt dan onze tijd. Zo verliezen bijvoorbeeld voor en na hun betekenis. Alsof de tijd zoals we die kennen ophoudt te bestaan in dat kortstondige moment.
Zo kunnen wetenschappers ook niets zinnigs zeggen wat er gebeurde tijdens die allereerste Plancktijd. De allereerste moment na de oerknal blijft een diep mysterie.
Alsof de tijd die we kennen ophoudt tijdens allereerste moment van de oerknal.
Wat bevindt zich buiten de ons gekende ruimte en tijd van het heelal dat wij kennen? Welke mysteries schuilen hierachter?
DE ONDERGANG VAN HET UNIVERSUM IS MISSCHIEN GEEN ONDERGANG
Minstens zo mysterieus wordt het naar het einde van het heelal toe. Hierover zijn verschillende theorieën. Een belangrijke theorie is deze van de “hittedood”. Het heelal blijft oneindig lang uitdijen en alles dunt uit. De sterren doven uit, de laatste zwarte gaten verdampen, mogelijks vervallen ooit zelfs de atomen en protonen. Niets blijft over, behalve een ijle mist die wij zouden waarnemen als een vacuüm. Dit in een immense kou, enkele fracties boven het absolute nulpunt. Een woestijn van eindeloze leegt die biljoenen jaren niet verandert. Een oorverdovende angstaanjagende stilte. Een stilte die alles wat we hier op aarde zo hartstochtelijk meemaakten doet vergeten. Dit alles maakt ons nederig, diep nederig. Wat is het bestaan? Waarom bestaan we? Als we dit ijle mistige koude heelal aanschouwen wat is dan de betekenis van de religies die ik zo even besprak? Wat is de betekenis van mijn individuele leven met alles wat voor mijn ziel bijzonder betekenis heeft,waarvoor ik leef en zonder het welke de zin uit mijn leven wegzuigt. Is dit niet wat kapitein Picard in al zijn wijsheid een realiteit buiten wat wij als realiteit zien, noemt? Een ondoorgrondelijk mysterie achter het waarneembare.
Ook de kwantumfysica geeft misschien een kleine opening. We kijken opnieuw naar het eindeloos lege heelal van de verre toekomst. De temperatuur is over gelijk verdeeld. Zonder temperatuurverschil is er geen fysieke arbeid mogelijk. Er gebeurt niets meer. Doch als er voldoende ruimte en tijd zijn (en dat is er) opent de kwantumfysica de mogelijkheid dat er een soort kwantumfluctuaties optreden. De kans dat dit op één plek gebeurt is bijna oneindig klein. Op deze quasi oneindige schaal moet het ooit ergens gebeuren. Meer nog, wat ooit kan gebeuren zal ooit gebeuren. Sommige fluctuaties zullen op niets uitdraaien. Zo kunnen ze bijvoorbeeld niet levensvatbare nieuwe heelallen doen ontstaan die bijna onmiddellijk weer instorten. Ergens echter zal er misschien weer een nieuw levensvatbaar heelal ontstaan. Een heelal met natuurwetten vergelijkbaar met de onze. Een heelal dat op haar unieke manier iets doet ontstaan dat op leven lijkt met daarin een ontluikende nieuwe ziel. Als de mogelijkheden echt oneindig zijn, kan hier zelfs een heelal ontstaan dat een exacte kopie is van het onze met alle levende wezens die dit heelal ooit herbergde. Deze cyclus kan zich als het ware oneindig blijven herhalen. Op één of andere manier ontstaan er misschien nieuwe versies van onszelf, van onze geliefden. Op één of andere manier herhalen zich misschien alle taferelen uit ons leven, onze geschiedenis, onze cultuur. Het kan zelfs varianten van onszelf en onze geschiedenis maken die het misschien beter doen dan ons of geavanceerder zijn. Het kan mogelijkheden scheppen waarvan we niet beseffen dat het mogelijk is.
DE AARD VAN DE TIJD
Ook als we nadenken over de fundamentele aard van de tijd kan de werkelijkheid bijzonder mysterieus worden. Ik gaf reeds uitleg over het feit dat tijd verandert van aard als we over tijdseenheden gaan nadenken korter dan de Plancktijd of als we terugkeren naar de omstandigheden kort na de oerknal. Ook zien we bij de relativiteitstheorie dat tijd zich soms anders kan gedragen dan we in ons dagelijkse leven gewoon zijn. Op een manier is het zelfs inwisselbaar en onafscheidbaar met ruimte. Dit leert ons de Algemene relativiteitstheorie. Einstein spreekt daar van Ruimtetijd.
MEER DIMENSIES IN HET HEELAL DAN WE ONS KUNNEN VOORSTELLEN
Tot slot zijn er ook theorieën die verder gaan dan het denken over ruimte in drie dimensies en één tijdsdimensie. Misschien zijn er wel tien of meer ruimtelijke dimensies. Sommige geleerden spreken zelfs over meerdere tijdsdimensies. Als onze huidige generatie geleerden ons reeds zo ver weg kunnen brengen van wat we ons in ons dagelijkse leven kunnen voorstellen, hoeveel geheimen herbergt de werkelijkheid dan nog? Is er niet een realiteit die nog complexer en nog vreemder is dan wat we met onze wiskunde en wetenschap kunnen ontdekken? Is er niet een realiteit waar zelfs onze wiskunde en alle mogelijke toekomstige wiskundes te kort schieten? Een realiteit die te vreemd en te exotisch is om nog in een wiskunde te omvatten. Onze menselijke vermogens en onze menselijke geest kennen beperkingen. We kunnen het vergelijken met hoe een platworm kijkt naar de taferelen in onze dorpen en steden. Is het dan geen vorm van hoogmoed te denken dat we ooit alles met wiskunde zullen kunnen verklaren?
CONCLUSIE
Kortom er is nog zoveel dat we niet weten. Zoveel dat we nooit zullen weten. Wat is ruimte? Wat is tijd? Hoe kan een realiteit bestaan zonder ruimte en tijd? Hoeveel dimensies bestaan er? Wat schuilt er achter de verre toekomst van het heelal? Wat ligt achter de Plancklengte -en tijd verborgen? Wat bevindt zich achter de grenzen van ons bestaande heelal? Misschien moeten we inderdaad samen met kapitein Picard denken dat het antwoord of we na onze dood eventueel overleven, niet zo eenvoudig te beantwoorden is. Misschien getuigt het antwoord op de vraag of we wel of niet onze dood overleven wel van een rijkere realiteit, een realiteit die we lang niet kunnen vatten. Misschien moeten we het moment van onze dood beschouwen als jezelf op een manier overleveren aan het grote Mysterie . Een mysterie dat schuilt achter de grenzen van onze realiteit. Mysterie en niet begrijpen, is dat niet wat religie inhoudt?
Dit overpeinzend richt ik opnieuw de blik naar de sterrenhemel.
(1) https://memory-alpha.fandom.com/wiki/Where_Silence_Has_Lease_(episode)
HAWKING ,S, Het heelal, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2000, 247 blz.
HAWKING ,S, Het universum, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2001, 223 blz.
GREENE ,B, De ontrafeling van de kosmos,Over de zoektocht naar de theorie van alles, Uitgeverij Spectrum, Antwerpen, 2013, 624 blz.
https://www.quantumuniverse.nl/ge-2-planckeenheden