Hoe de wortels van Vlaanderen en Wallonië ontstonden in de ijstijd
Vlaanderen en Wallonië, Nederlandstaligen en Franstaligen. Het geeft in het huidige België heel wat turbulentie. Moeilijke regeringsvormingen, taalstrijd, totaal andere talen, heftige discussies, andere opinies, enz…. Het gaat om een strijd die reeds vele honderden jaren bezig is en wellicht is morgen hierover nog niet het laatste woord gezegd. Hoe oud zijn beide culturen? Hoe oud zijn beide talen?
Het Nederlands en Frans groeiden grotendeels uit Germaanse talen en Latijnse talen. Ergens in de vroege Middeleeuwen is er reeds sprake van Oud-Frans en Oud-Nederlands. De taalgrens stond niet vast en liep doorheen de tijd telkens door andere gebieden. Zij was ook niet altijd even duidelijk afgelijnd. Vermoedelijk vinden we in de vroege Middeleeuwen iets als Walen en Vlamingen. Het zal velen echter verbazen dat de wortels van deze volkeren nog veel dieper in het verleden moeten worden gezocht. Ik zal hierbij terugkeren tot de ver vervlogen ijstijden.
De heerbaan Boulogne-Keulen (Via Belgica) in Romeinse tijden
Om dit te begrijpen dien ik eerst terug te keren naar de Gallo-Romeinse periode. Julius Caesar verovert Gallië in 57 voor christus. Het noordelijke gedeelte hiervan noemen we Belgica. Dit was het gebied tussen enerzijds de Marne en de Seine en anderzijds de Rijn. De Romeinse bezetting is de periode van de eerste verharde Romeinse heerbanen. Heerbanen die van groot belang waren in de toenmalige samenleving. Je kan hun belang vergelijken met onze huidige autosnelwegen. Het waren de aders en slagaders van de toenmalige gebieden.
De heerbaan die in dit verhaal de hoofdrol zal spelen is de heerbaan Boulogne-Keulen. In de volksmond wordt dit vaak de Via Belgica genoemd. Dit is echter niet de historische benaming. Het gaat om een heerbaan van ongeveer 400 kilometer die loopt van Boulogne Sur Mér tot Keulen. Zij zakt eerst zuidwaarts af tot in Cambrai om dan langzaam weer noordwaarts te stijgen tot Tongeren . Daarna gaat zij zo verder naar het huidige Maastricht en Keulen. Mogelijks was een deel van deze weg reeds aangelegd door de Kelten. Hoe dan ook lag deze weg niet toevallig waar zij lag. Ten zuiden van deze weg lagen de meest vruchtbare gronden van onze streek. De grond leende zich goed voor het kweken van graan. Dit graan werd door plaatselijke boeren gekweekt en verkocht aan Romeinse soldaten. Het ging duidelijk om een heel gegeerd gebied. Ten noorden van deze weg werd er dan ook een soort fortenreeks gebouwd om deze baan en het onderliggende gebied te beschermen. Dit hadden de Romeinen ook nodig. Begin 3de eeuw begon het Romeinse Rijk meer en meer te wankelen. Germaanse stammen staken de Romeinse grens over. Deze Germanen kregen meer voet aan de grond ten noorden van de heerbaan Boulogne-Keulen. Op deze manier vermengden zich meer Germaanse talen met de plaatselijke talen, die daar werden gesproken. Uit deze Germaanse talen zou het later Nederlands en Vlaams ontstaan. Ten zuiden van deze weg groeide het Latijn uit tot Romaanse talen zoals het Waals, Picardisch en later het Frans. Uiteraard volgt de heerbaan Boulogne-Keulen niet de huidige taalgrens en volgden er nog vele historische gebeurtenissen die beslissend waren voor de ligging van de taalgrens in de 21ste eeuw.
Het ontstaan van de vruchtbare Lössgronden in de ijstijden
Hoe komt het dat net deze gebieden vruchtbaarder waren dan de gebieden ten noorden hiervan? Hiervoor dienen we veel verder in het verleden door te dringen. De bodem in Vlaanderen en Wallonië is voor een groot deel ontstaan in de ijstijden. We weten dat in de laatste ijstijd de Noordzee droog was en zich daar net zoals België eindeloze graslanden bevonden. Het land was toen een toendralandschap zoals de huidige Scandinavische of Russische permafrost. Doordat er in een dergelijk landschap nauwelijks een plantendek is, is de bodem daar veel meer onderhevig aan erosie. Noordenwinden en Noordwestenwinden teisterden genadeloos onze streken en voerden delen van de bodem honderden kilometers verder. De zwaardere korrels zoals zand daalden sneller af dan de kleinere korrels zoals Lössgrond of kleikorrels. We vinden vele zandgronden in het noorden van het huidige Vlaanderen. De Lössgronden hebben korrels kleiner dan deze van zand, maar groter dan deze van klei. Afhankelijk van het reliëf bleven deze iets langer meestromen met de wind dan de zandkorrels en landden dus gemiddeld iets zuidelijker. De zandgronden die we in het Noordelijk deel van België vinden en die daar worden afgewisseld met drassige moerasgebieden waren minder aantrekkelijk voor de Romeinen en Gallo-Romeinen. De Lössgronden daarentegen waren heel vruchtbare bodems die zich bijzonder goed leenden voor landbouw. Granen aardden hier goed.
Gallo-Romeinse samenleving profiteerde van vruchtbare lössgronden
Het is dan ook in de buurt van deze Lössgronden, dat zich veel Gallo-Romeinse kolonisten vestigden en grote boerderijen oprichten. Vele oude Belgen vonden werk bij deze grootgrondbezitters. Het is daar dat de heerbaan Boulogne-Keulen doorheen liep. Een heerbaan die volop werd gebruikt voor het vervoer van goederen en soldaten. Hierboven vonden we meer onherbergzame gebieden zoals het Kolenwoud en zandbodems en moerassen. Dit gebied was weliswaar in Romeinse handen maar bevond zich eerder in de periferie hiervan. Het is deze periferie die de Romeinen in de derde eeuw het eerst verloren terwijl zij het gebied rond de heerbaan Boulogne-Keulen met hand en tand bleven verdedigen.
De heerbaan Boulogne-Keulen als grens van het meer geromaniseerde Gallië
Het zijn deze vruchtbare gronden die de grens vormden voor het gebied waarvoor de (Gallo)-Romeinen veel interesse hadden. Het zijn deze gebeurtenissen die de voorbode vormden van het verschil tussen de Vlaamse en de Waals/Franstalige cultuur.
Ik blijf er van versteld staan hoe gebeurtenissen van meer dan 10 000 jaar geleden mee aan de basis lagen voor het vele millennia latere ontstaan van de Vlaamse en Waalse volkeren.
https://www.goedbodembeheer.nl/akkerbouw-loess
https://nl.wikipedia.org/wiki/L%C3%B6ss
https://www.geologievannederland.nl/ondergrond/bodems/lossbodem-heuvellandschap
https://nl.wikipedia.org/wiki/Via_Belgica
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gallia_Belgica
Raskin,B, Erfenis, De taalgrens, of wat de Belgen zowel verbindt als verdeelt, Davidsfonds, Leuven, 2012, 329 blz.